انسان فطرتا نیاز به ارتباط با آفریدگارش دارد و باید این نیاز درونی را با شیوه‌ای مفید و سازنده ارضاء کند و به آن پاسخ مثبت دهد(محمدی اشتهاردی، ۱۳۷۴، ص۶). چون هر موجودی که لباس هستی پوشیده و از عدم، پای به عرصه وجود و حیات نهاده به طور مرموز و ناخودآگاهی خواستار و پویای آفریدگار و صانع خویش است تا پاس حرمت و احترام لازم را بنماید. فطرت یک شعور باطنی است که انسان را به طور ناخودآگاه به سوی خالق و آفریدگارش رهبری می‌نماید و در این هدایت به سوی خدا هیچ گونه استدلال و برهانی هم نیاز ندارد.
دانشمندان غربی هم بر این مسأله اذعان دارند، از جمله ژان ژاک روسو می‌گوید: راه خداشناسی منحصر به عقل نیست بلکه شعور فطری بهترین راهی است که برای اثبات این موضوع که همه موجودات غیر انسان با شعور، خدا را می‌پرستند. آلکسس کارل می‌گوید: احساس عرفانی جنبشی است که از اعماق فطرت سرچشمه گرفته است و یک غریزهاصیل است. انسان همان‌طورکه به آب نیاز دارد به خدا نیز محتاج است (موسوی راد لاهیجی، ۱۳۶۰، ص۸ – ۷).
اگر این ارتباط با خدا که یک نیاز درونی است رها شود و بدان توجه نگردد هرگز نابود نمی‌شود بلکه سردرگم می شود یا سر از الحاد در می‌آورد و یا خدایان باطل را جایگزین خدای حقیقی میکند.
نماز در اسلام برنامه جامع و زنده توحیدی است که انسان را از سردرگمی بیرون آورده و نیاز ارتباط با آفریدگار را برای انسان به صورت صحیح هدایت می‌نماید. و تکرار نماز در هر شبانه روز این ارتباط را هموارتر و تازه تر نگه داشته و کامل می‌نماید.
…إِنَّمَا تُنذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیْبِ وَ أَقَامُواْ الصَّلَوهَ وَ مَن تَزَکَّى فَإِنَّمَا یَتَزَکَّى لِنَفْسِهِ ى وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ.[۱] تو تنها کسانى را که از پروردگارشان در نهان مى ترسند و نماز برپا مى دارند، هشدار مى دهى و کسی که پاکیزگى جوید تنها براى خود پاکیزگى مى جوید، و فرجام (کارها) به سوى خداست. بنابر این گام نهادن برای به پا داشتن نماز،منجر به پاکی روح است.
یکی از اسرار نماز این است که انسان خودبینی و تکبّر را درهم می‌شکند و درس تواضع و فروتنی در برابر خدا می‌آموزد. زیرا در هر شبانه روز در هفده رکعت نماز واجب ۳۴ بار پیشانی بر خاک و زمین می‌نهد و به سجده می‌افتد که سمبل نهایت تواضع است و در سجده خود را هم‌چون پرکاهی در میان اقیانوس بزرگ می‌نگرد، و خود را ناچیز و بنده کوچک خدا دانسته و هرگونه خودخواهی و غرور را از خود دور می‌سازد. بر همین اساس امام علی(ع)می‌فرمایند: خداوند ایمان را به جهت پاک ساختن از آلودگی شرک و نماز را به خاطر دور شدن از تکبّر واجب کرده است.
حضرت فاطمه(علیها السلام) مى فرماید:
…و الصلاه تنزیهاً من الکبر… خداوند نماز را واجب کرد تا مردم از کبر و غرور پاک شوند. (مجلسی، ۱۳۸۵، ج۶، ص۱۰۷).
نماز خود بینی و کبر را درهم می شکند, خود را ذره ی کوچکی در برابر عظمت او می بیند،حتی صفری در برابر بی نهایت. پرده های غرور و خود خواهی را کنار می زند، تکبر و برتری جوئی را در هم می کوبد.به همین دلیل علی ـ علیه السّلام ـ در آن حدیث معروفی که فلسفه های عبادات اسلامی در آن منعکس شده است بعد از ایمان, نخستین عبادت را که نماز است با همین هدف تبیین میکند می فرماید: فرض الله الایمان تطهیراً من الشرک و الصلوه تنزیهاً عن الکبر … : خداوند ایمان را برای پاکسازی انسانها از شرک واجب کرده است و نماز را برای پاکسازی از کبر(مکارم شیرازی، ۱۳۷۱، ج۱۶، ص۲۹۲ – ۲۹۱).
چون شیعه اعتقاد دارد که هیچ یک از دستورات اسلام بدون مصلحت نیست، در بیان حکمت و فلسفه عبادات، قائل به حکمت و فلسفه برای احکام الهی می‌شوند. اکثر اهل سنت هم قائل به این قول هستند و برای احکام الهی، حکمت و فلسفه قائل هستند الا اشاعره از اهل سنت که قائل به این قول نیستند و لذا این موارد را به عنوان آثار عبادت بیان می‌کنند. پس در هر صورت در بین شیعه و سنی از جهت بیان حکمت‌های نماز فرقی وجود ندارد. بخصوص مواردی که از آیات شریفه قرآن استفاده شده‌اند.
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون * الَّذِینَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَـشِعُونَ[۲] به راستى که مؤمنان رستگار شدند; همانان که در نمازشان فروتنند.
در حدیثى آمده است: نقش نمازهاى پنج گانه براى امت من همانند نهر آب زلالى است که از مقابل خانه آنان مى گذرد، اگر کسى روزانه پنج بار در این نهر شست وشو کند، آیا به گمان شما باز هم بر بدن او آلودگى و پلیدى خواهد ماند؟! (محمدی ری شهری، ۱۳۷۲، ج۵، ص۳۷۲، حدیث۱۰۲۵۹) در حدیثى دیگر امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: هنگامى که نمازگزار به سمت قبله براى نماز مى ایستد، خداوند رحمان و رحیم به او توجه ویژه مى کند (محمدى رى شهرى، همان، حدیث۱۰۲۷۹).
نماز روزانه انسان، اظهار تشکر و سپاس دائمى او از این همه نعمت و خوبى هایى است که خداوند به او داده است و نیز ثناگویى و تمجید انسان از این همه زیبایى و عظمت است که خداوند متعال دارد. هیچ کس براى تعریف و تمجید از یک گل زیبا که در طبیعت روییده است به شما اعتراض نمى کند، امّا اگر زیبایى آن را نبینى، نابینایت مى شمرند و اگر ببینى و واکنش نشان ندهى و ستایش نکنى سرزنشت مى کنند که چرا ذوق و احساس ندارى و چقدر بددلى!
در مضمون بعضى احادیث آمده است که: «انسان در حال نماز با خداى خود نجوا و گفتگو مى کند و اگر انسان لذت این گفتگو را بچشد، هیچ گاه از حال نماز خارج نمى شود (محمدى رى شهرى، همان،ص۳۷۶، حدیث۱۰۲۸۰).
مصیبت برای رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زود گذر گردند، اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف، و در هر شبانه روز پنج بار انجام می شود, مرتبا” به انسان اخطار می دهد، هشدار می دهد، هدف آفرینش او را خاطر نشان می سازد، موقعیت او را در جهان به او گوشزد می کند و این نعمت بزرگی است که انسان وسیله ای در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه قویا”به او بیدار باش گوید. (مکارم شیرازی، ۱۳۷۱، ج۱۶، ص۲۹۱ – ۲۹۰).
[۱][۱] – عنکبوت/ ۴۵
[۲] – مؤمنون/۱ـ۲
Photographer ©2024 چاپ کتاب . تبدیل پایان نامه به کتاب